Netcongestie: De Ongeziene Barrière van de Energietransitie
In Friesland, een streek bekend om uitgestrekte weilanden en uitbundige zon, staat een gezin klaar om hun dag te beginnen. De zonnepanelen vangen de eerste zonnestralen op, de warmtepomp draait zachtjes en de elektrische auto staat volledig opgeladen bij de laadpaal. Alles lijkt soepel te verlopen, totdat ze ontdekken dat hun overtollige energie niet teruggeleverd kan worden. Het elektriciteitsnet is vol. Dit is een concreet voorbeeld van netcongestie, een groeiend probleem dat niet alleen Nederland treft, maar ook België, vooral Vlaanderen. Terwijl we meer elektriciteit gebruiken voor verwarming, vervoer en productie, raakt het net sneller overbelast. In deze diepgaande gids ontdek je wat netcongestie is, hoe het huishoudens en bedrijven raakt, welke oplossingen beschikbaar zijn en hoe de situatie zich ontwikkelt in beide landen.
Wat is Netcongestie?
Netcongestie ontstaat wanneer de capaciteit van het elektriciteitsnet tijdelijk niet toereikend is om alle opgewekte of verbruikte elektriciteit te verwerken. Dit kan plaatsvinden op verschillende netniveaus: het laagspanningsnet, het middenspanningsnet of zelfs op het hoogspanningsnet. In Nederland komt dit probleem bijvoorbeeld voor in Friesland en Groningen, waar veel zonne-energie wordt opgewekt, maar het net niet voldoende ruimte op het elektriciteitsnet heeft om deze energie volledig te transporteren (rvo.nl).
Wanneer we spreken over netcongestie, noemen we dus de situatie waarin de vraag en het aanbod van stroom niet in balans zijn en het netwerk geen nieuwe of grotere aansluiting kan toestaan.
In België is de situatie vergelijkbaar, maar de aanpak verschilt. Fluvius meldt dat sommige transformatorstations in Vlaanderen de capaciteit bereiken, vooral bij grote industriële aansluitingen. David Zenner van Elia legt uit: “Elektrische wagens, boilers of warmtepompen moeten flexibel beheerd worden. Een slim algoritme bepaalt wanneer we het best gaan laden, zodat niet iedereen op hetzelfde moment energie gebruikt” (fluvius.be).
Praktisch merk je netcongestie wanneer zonnepanelen tijdelijk geen energie terugleveren of wanneer laadpalen niet volledig functioneren. Voor bedrijven kan het betekenen dat uitbreiding van productie of installaties wordt vertraagd.
Oorzaken van Netcongestie
De oorzaken van netcongestie liggen in een combinatie van technologische, economische en beleidsmatige factoren. De snelle energietransitie legt een ongekende druk op bestaande netten. Huishoudens en bedrijven stappen massaal over op elektrische voertuigen, warmtepompen en zonnepanelen. Tegelijkertijd zijn veel netten niet ontworpen voor de piekbelasting die ontstaat wanneer iedereen tegelijk stroom gebruikt.
Daarnaast speelt de concentratie van duurzame energieprojecten een rol. In een wijk met veel zonnepanelen kunnen pieken in teruglevering ontstaan, terwijl een bedrijventerrein met elektrische laadpunten juist een piek in vraag genereert. Dit veroorzaakt lokale onbalans, zichtbaar op een netcongestie kaart, die aangeeft waar het net zwaar belast is. Ook de toename van energie uit zon en wind versterkt dit effect, omdat de productie niet altijd gelijkloopt met het moment waarop huishoudens en bedrijven elektriciteit vragen.
In Nederland benadrukt de Rijksoverheid dat het landelijk actieprogramma netcongestie is opgezet om de capaciteitsproblemen te verlichten. Dit programma omvat meer dan honderd maatregelen, variërend van versnelde netversterking tot het inzetten van slimme technologieën en tijdelijke oplossingen om congestie te beperken
In België wordt congestie deels aangepakt door industriële bedrijven en netbeheerders samen te laten werken. Zo kunnen pieken in verbruik worden verplaatst of lokaal worden opgeslagen in batterijen. Elia benadrukt: “Vandaag moeten we tegen bestaande en nieuwe industriële spelers zeggen dat ze de eerste vier of vijf jaar naar een andere locatie moeten gaan. Batterijen kunnen altijd elders worden geplaatst”.
Gevolgen voor Huishoudens en Bedrijven
De gevolgen van netcongestie zijn tastbaar. Huishoudens merken dat overtollige zonne-energie niet kan worden teruggeleverd of dat de terugleververgoeding tijdelijk lager uitvalt. Nieuwe elektrische voertuigen kunnen pas op een later moment volledig worden opgeladen, waardoor de flexibiliteit van het huishouden beperkt wordt. Voor MKB-bedrijven betekent congestie vaak dat uitbreidingsplannen stilvallen, nieuwe machines later kunnen worden aangesloten en dat investeringen in duurzame energie minder rendabel worden.
In België ervaren industriële bedrijven een vergelijkbare situatie. Het industrieel verbruik stijgt sneller dan verwacht door elektrificatie en de groei van productieprocessen. Volgens Elia is het industrieel verbruik in 2023 anderhalf keer hoger dan in 2019, en de druk op het net zal de komende jaren verder toenemen. Zenner: “We evalueren jaarlijks welke opties bedrijven hebben om hun energieverbruik te verduurzamen, van elektrificatie tot waterstof of carbon capture”.
Technische Benadering van Netcongestie
Netcongestie kan technisch worden verklaard als het moment waarop het aanbod van energie, inclusief lokale productie zoals zonnepanelen, hoger is dan de transportcapaciteit van het net. Dit kan leiden tot spanningsproblemen, frequentiestabiliteit of tijdelijke uitschakelingen. Een van de oplossingen is dynamische netmanagement, waarbij een EMS (Energie Management Systeem) automatisch de vraag en teruglevering aanstuurt om het net in balans te houden.
Een EMS kan signalen van netbeheerders ontvangen over congestie, de energiestromen lokaal optimaliseren en apparaten slim aansturen. Bijvoorbeeld: wanneer een warmtepomp, wasmachine en elektrische auto tegelijk stroom verbruiken, kan het EMS de prioriteit van apparaten bepalen en overtollige zonne-energie opslaan in een thuisbatterij. Zo worden pieken op het net vermeden en wordt energie maximaal benut.
Congestiemanagement als kans en verdienmodel
Netcongestie wordt vaak gezien als een probleem, maar het opent ook nieuwe markten. Naast het tekort aan aansluitcapaciteit voor nieuwbouw of de verzwaring van bestaande aansluitingen, groeit het belang van congestiemanagement. Dit houdt in dat vraag en aanbod van energie flexibel worden gestuurd om pieken op te vangen. Voor bedrijven en instellingen kan dit zelfs een verdienmodel vormen. Flexibiliteit op lokaal niveau kan worden ingezet door tijdelijk minder stroom gebruiken of extra capaciteit vrij te maken.
De laatste twee jaar zijn de opbrengsten uit grootschalige flexibiliteit, zoals bij industriële opwekkers of batterijlocaties, wat teruggelopen. Toch blijft er een actieve flexibiliteitsmarkt bestaan, vooral op wijk- en gebouwniveau. Hier speelt een Energie Management Systeem (EMS) een cruciale rol. Met een EMS kunnen bedrijven en huishoudens hun energiegebruik dynamisch aansturen: de wasmachine draait wanneer het net rustig is, batterijen slaan energie op tijdens overschotten en laadpalen leveren flexibiliteit terug aan de buurt. Zo wordt congestiemanagement niet alleen een technische oplossing, maar ook een financiële kans voor wie slim investeert in flexibiliteit.
Slimme Oplossingen: EMS, Zonnepanelen en Thuisbatterij
Het combineren van een EMS, zonnepanelen en een thuisbatterij biedt dus een directe oplossing voor netcongestie. Zonnepanelen wekken duurzame energie op, maar zonder opslag of slim beheer kan deze energie verloren gaan wanneer het net vol is. Een thuisbatterij slaat overtollige energie op zodat deze later kan worden gebruikt. Een EMS coördineert dit proces, stuurt apparaten aan en communiceert met het net om piekbelastingen te vermijden.
In België gebruiken bedrijven dezelfde technologie. Laadpalen voor elektrische voertuigen worden bijvoorbeeld aangestuurd zodat ze laden tijdens daluren, terwijl industriële processen worden gespreid over momenten met lagere netbelasting. Zenner van Elia: “Elektrische applicaties moeten flexibel beheerd worden. Slimme boilers maken warm water wanneer het voordelig is en het water kan worden opgeslagen. Zo creëren we comfort zonder het net te belasten”.
Verschillen en Overeenkomsten tussen Nederland en België
Nederland en België kampen beide met congestie, maar verschillen in aanpak. In Nederland is de energietransitie soms sneller op bepaalde locaties, wat leidt tot acute congestieproblemen. België kent een geleidelijkere groei van zonne-installaties, maar het effect van decentrale productie en elektrificatie van de industrie wordt steeds groter. Omdat we meer elektriciteit gebruiken uit zon en wind, neemt de druk op beide netten toe.
Wat beleid betreft, hanteert Nederland een landelijk actieprogramma dat ruim honderd maatregelen bevat. In België ligt de verantwoordelijkheid bij regionale netbeheerders zoals Elia en Fluvius, die per zone actieplannen opstellen. De overeenkomst is dat zowel huishoudens als bedrijven worden gestimuleerd om technologieën te implementeren die flexibiliteit creëren en congestie beperken.
Trends en Toekomstverwachting
De verwachting is dat netcongestie de komende jaren verder toeneemt door elektrificatie, toename van duurzame energie en groei van decentrale productie. Slimme software, dynamische prijssignalen en energieopslag zullen cruciaal zijn om de betrouwbaarheid van het net te waarborgen. Zowel Nederland als België investeren fors in netversterking en flexibiliteit. Volgens BNR Nieuwsradio is het essentieel dat netbeheerders sneller kunnen reageren op congestie, zodat het net niet overbelast raakt en de energietransitie doorgang kan vinden.
Conclusie
Netcongestie is een realiteit die zowel Nederland als België raakt. Het is een uitdaging, maar biedt ook kansen om slimmer en duurzamer met energie om te gaan. Door een combinatie van een Energie Management Systeem (EMS), zonnepanelen en een thuisbatterij kunnen huishoudens en bedrijven hun energie optimaal benutten, pieken op het net verminderen en voorbereid zijn op toekomstige netuitdagingen. Xemex biedt de technologie en expertise om deze oplossingen te implementeren en ondersteunt zowel huishoudens als bedrijven bij het beheersen van netcongestie, met oog voor zowel Nederlandse als Belgische omstandigheden.
Netcongestie betekent dat het elektriciteitsnet tijdelijk te vol raakt om alle opgewekte of verbruikte elektriciteit te verwerken.
Huishoudens merken dit bij zonnepanelen als energie niet kan worden teruggeleverd. Bedrijven kunnen vertragingen ervaren bij nieuwe aansluitingen of uitbreiding.
Gebruik een EMS, combineer dit met zonnepanelen en een thuisbatterij. Zo benut je energie optimaal en vermijd je piekbelasting op het net.
Slim energiebeheer verlaagt energiekosten, verhoogt onafhankelijkheid, draagt bij aan duurzaamheid en maakt huishoudens en bedrijven toekomstbestendig.
Altijd startklaar
Ben je benieuwd wat we voor jouw organisatie kunnen betekenen? Neem contact op met Xemex en bespreek jouw wensen met ons team. Samen realiseren we een oplossing die jouw energie-uitdagingen aanpakt en nieuwe mogelijkheden opent.
Burgemeester Burgerslaan 40
5245 NH ’s-Hertogenbosch, Nederland
Metropoolstraat 11a
2900 Schoten; België
