Waarom netcongestie via kleinverbruik cruciaal is.
Uit recente analyses van het artikel Aanpak netcongestie ligt bij kleinverbruik op Energia, blijkt dat de strategie van netverzwaring en het concentreren op grootverbruikers niet langer voldoende is. De kosten lopen op — investeringen in het netwerk zijn gestegen van circa 2 miljard euro in 2020 tot ongeveer 8 miljard euro nu. En prognoses duiden op verdere stijging.
Toch blijkt dat veel ruimte onbenut blijft: de echte oplossing voor netcongestie ligt niet per se in méér kabels, maar in het anders organiseren en benutten van de capaciteit die we al hebben. Daarbij gebeurt ontwikkeling niet alleen op industriële schaal, maar verrassend genoeg, juist bij huishoudens en kleinverbruikers. Deze groep biedt enorm potentieel voor wat je kunt noemen ‘zeg maar: collectieve slimmigheid’.
Waarom de huidige aanpak niet voldoende is
Netverzwaring loopt achter bij groei
Netbeheerders zetten massaal in op uitbreiding van infrastructuur. Maar dat blijkt onvoldoende om gelijke tred te houden met de groei van verbruikers en decentrale opwekking. Nieuwe aansluitingen, elektrische auto’s en warmtepompen komen sneller dan de uitbreiding van kabels en transformatorhuisjes. Daardoor ontstaan wachtrijen, vooral bij nieuwbouw, en lopen projecten vertraging op.
Flexcontracten voor grootverbruikers halen nauwelijks resultaat
Een andere route is het sluiten van contracten met grootverbruikers voor flexibele in- of afname. Maar in de praktijk blijkt dat veel bedrijven terughoudend zijn. Zo kreeg een aanbieder in een druk netgebied – ondanks honderden benaderingen – nauwelijks aanmeldingen. Grootverbruikers reageren meestal niet op oproepen tot op- of afschakeling als dat productie verstoort. Daardoor blijft het effect beperkt; de netcapaciteit blijft onder druk staan.
Batterijen en generatoren: duur én zelden renderend
Sommige oplossingen richten zich op de inzet van batterijen of generatoren. Theoretisch kunnen die tijdelijke pieken opvangen, maar praktisch gaat het om beperkte uren per jaar. De kosten voor installatie, onderhoud, grond en netaansluiting staan in geen verhouding tot de besparing.
Een voorbeeld: een batterij van 1 MW die maar enkele uren per jaar bijspringt, kost percentages van tonnen per jaar. Voor die ene piek is dat economisch ongunstig. Terwijl de oplossingen bij kleinverbruikers al beschikbaar zijn en nauwelijks kosten met zich meebrengen.
Kleinverbruikers: een groot maar onbenut potentieel
Wat er verandert: decentrale opwekking en elektrische apparaten
Steeds meer woningen worden voorzien van zonnepanelen. Warmtepompen vervangen gasverwarming en elektrische auto’s vragen om laadpalen. Dat alles betekent dat verbruik en productie steeds minder centraal en grootschalig zijn, maar steeds meer versnipperd en verspreid; per straat, per wijk, per huis.
Dat zorgt voor nieuwe patronen:
- pieken in het net wanneer veel huishoudens tegelijk laden of verwarmen;
- pieken in teruglevering wanneer zonnepanelen collectief sterk produceren;
- groeispurt in vraag door nieuwbouw, EV’s of warmtepompen;
- wisselende belasting per netvlak, per tijdstip, per buurt.
Deze patronen veroorzaken lokale overbelasting. Niet altijd in het hele net, maar op specifieke transformatorstations of wijkkabels.
Waarom juist kleinverbruikers het verschil kunnen maken
Juist de gedecentraliseerde aard van kleinverbruikers is een voordeel. De meeste aansluitingen zijn klein, maar samen vormen ze een enorme massa. Als die massa slim wordt aangestuurd via laden, verwarmen, bufferen en terugleveren, ontstaat er collectieve flexibiliteit.
Stel je voor: honderden huishoudens in een wijk laden hun auto iets later, of warmtepompen werken met een slimme buffermodus. Dan verdwijnt de piek, zonder dat mensen comfort missen. Die collectieve verschuiving is efficiënter en goedkoper dan dure, grootschalige netverzwaring. Het potentieel is groot, betaalbaar en grotendeels ongebruikt.
Techniek & organisatorisch model: hoe slimme sturing eruit kan zien
Lokale netvlakken als instrument
Het idee is om niet landelijk maar per netvlak te sturen. Netvlakken zijn delen van het laagspanningsnet: bijvoorbeeld een wijk, straat of kleiner gebied. De belasting en het congestierisico verschillen per netvlak en per tijdstip. Door elk netvlak apart te monitoren, kan je precies zien waar en wanneer de druk groot is. Als een transformator overbelast dreigt te raken, kan je gericht ingrijpen: laden van auto’s vertragen, warmtepompen bufferen, zonnepanelen of batterijen anders laten werken. Deze aanpak is veel preciezer dan generieke landelijk geldende tarieven of maatregelen.
Slimme sturing via bestaande middelen
De technische middelen bestaan al: slimme meters, omvormers, laadpalen, warmtepompen, boilers, batterijen. Al die elementen kunnen, met de juiste besturing, flexibel worden aangestuurd. Dat vraagt niet per se nieuwe hardware. Meer nog: het vraagt om software, data en coördinatie. Apparaten reageren op signalen: netbelasting, teruglevermoment, verwachte piek, prijsprikkels of congestie-alerts.
Organisatorisch kan dit via zogeheten gebiedspartijen: dienstverleners, energiecoöperaties of lokale aggregators. Die partijen kunnen namens de gemeenschap flexibel aanbod regelen, verbindingen aangaan met netbeheerders voor transportprofielen, en de aangesloten huishoudens belonen voor deelname.
De drempel voor huishoudens blijft laag: meeste acties vinden automatisch plaats, zonder dat de bewoner er iets van merkt.
Kosten en baten vergeleken
Hieronder een overzicht (in vereenvoudigde vorm) van waarom flexibiliteit bij kleinverbruikers aantrekkelijker is dan netverzwaring of dure batterijsystemen:
| Aspect | Netverzwaring / Batterijen | Flexibiliteit kleinverbruikers |
|---|---|---|
| Tijd tot inzet | Meerdere jaren (vergunningen, aanleg) | Direct inzetbaar met bestaande installaties |
| Kosten | Zeer hoog (miljarden, plus onderhoud en kapitaalkosten) | Relatief laag — software, data en organisatie vormen de hoofdkosten |
| Flexibiliteit | Statisch, infrastructuurgebonden | Dynamisch, schaalbaar, per aansluiting aanpasbaar |
| Piekbelasting | Niet afgeschermd — nieuwe aansluitingen geven nieuwe druk | Piekverschuiving en -afvlakking mogelijk |
| Schaalbaarheid | Moeizaam: elke nieuwe aansluiting vraagt weer capaciteit | Groeiend vermogen via meer gebruikers, soepel schaalbaar |
Waarom generieke nettarieven geen oplossing zijn
Sommige voorstellen richten zich op tijdsafhankelijke tarieven: bijvoorbeeld duurder in avondpiek, goedkoper in daluren. Maar die benadering mist cruciale nuance.
Netbelasting is sterk lokaal gebonden. Wat in de ene wijk een piek is, is in een andere wijk rust. Een generiek tarief voor het hele land verzuimt rekening te houden met verschillen tussen netvlakken. Daardoor kan zo’n tarief in veel gevallen onnodig duur zijn — of juist onvoldoende prikkel geven om flexibel gedrag te stimuleren. Ook de maatschappelijke opbrengst van zulke tarieven is onzeker: huiseigenaren en kleine bedrijven reageren verschillend, en de respons is niet gegarandeerd. Het risico: de maatregel pakt niet effectief uit, terwijl extra complexiteit en administratieve lasten ontstaan.
Daarom is gerichte sturing per netvlak, in combinatie met realtime data en flexibiliteit, een veel robuuster en toekomstbestendig alternatief.
Lokale flexibiliteit: hoe dit eruit kan zien
Stel je een woonwijk voor met dertig huizen, elk met zonnepanelen, een EV-laadpaal, en een warmtepomp. Op een zonnige avond is de PV-productie hoog. Tegelijkertijd sluiten bewoners hun auto’s aan om te laden, en draaien warmtepompen vanwege verwarming. Zonder sturing ontstaat een scherpe dubbele piek: in voeding én verbruik.
Met slimme sturing verandert het plaatje: laden start later, sommige apparaten bufferen warmte, zonnepanelen geven teruglevering gefaseerd af — of een paar huishoudens schakelen tijdelijk om. Het effect: de transformator blijft koel, de wijkinstallatie blijft binnen capaciteit, en alle bewoners merken niets van een piek.
Die collectieve flexibiliteit is niet slechts theoretisch. Diverse pilots tonen aan dat het werkt. Toch is de stap van theorie naar praktijk vaak klein: het vraagt coördinatie, data-inzicht en bereidheid tot samenwerking.
Waarom het huidige politieke en maatschappelijke momentum gunstig is
De urgentie is groot. Netcongestie is al geen kwestie van de toekomst meer maar van nú. Wachttijden voor nieuwe aansluitingen, vertragingen in woningbouw, spanningsproblemen en investeringsdruk drukken op het hele systeem.
Tegelijkertijd stijgt de maatschappelijke druk om verduurzaming door te voeren. Warmtepompen, elektrische mobiliteit en decentrale opwekking zijn niet langer experimenten, maar realiteit. Dat vraagt om oplossingen die snel, schaalbaar en eerlijk zijn. Lokale flexibiliteit biedt die mogelijkheid: het slim organiseren van wat al bestaat zonder jaren te wachten op nieuwe infrastructuur.
Als samenleving staan we op een kruispunt: kiezen we voor klassieke netverzwaring: duur, traag en rigide. Of voor een moderne, flexibele infrastructuur waarin iedereen meedoet, meebouwt en meegeniet; kleinverbruikers net zo goed als bedrijven.
Durven we de stap naar collectieve flexibiliteit maken?
De transitie vraagt om een omslag in denken. Niet langer standaard: “meer net = oplossing”, maar “het net gebruiken zoals het nodig is, wanneer het nodig is”. Dat vraagt om samenwerking: bewoners, kleine ondernemers, gemeenten, energieleveranciers en netwerkbeheerders. Samen kunnen zij profiteren van:
- stabielere netten,
- minder investeringsdruk,
- snellere aansluiting van nieuwbouw,
- betaalbare energie,
- en een groener, veerkrachtiger energiesysteem.
De technologie is er. De kennis is er. Alleen de wil om flexibel, lokaal en collectief te handelen ontbreekt soms nog. Maar elke dag dat we te weinig doen, groeit het risico op overbelasting, wachtrijen en stagnatie van de energietransitie. Daarom is nú het moment om die collectieve stap te zetten.
Slotwoord – een oproep aan besluitvormers, bewoners en energieprofessionals
Laat de discussie over netverzwaring niet de enige weg zijn. Laat ook de collectieve kracht van kleinverbruikers meetellen. Stimuleer lokale flexibiliteit, realiseer realtime data-infrastructuur, test sturingsmodellen en betrek bewoners en kleine bedrijven actief in de oplossing.
Zo bouwen we niet alleen aan een groener energiesysteem, maar ook aan een veerkrachtig, adaptief en eerlijk netwerk. Eén waarbij iedereen groot én klein meedoet.
De komende jaren worden bepalend. De keuzes die we nu maken, bepalen of we vastlopen in congestie of versnellen naar een duurzame, slimme energievoorziening.
Bron: Gebaseerd op: Aanpak netcongestie ligt bij kleinverbruik, Energeia, november 2025
Veelgestelde vragen over netcongestie en kleinverbruik
Waarom komt netcongestie vaak voor bij kleinverbruikers?
Netcongestie ontstaat wanneer de elektriciteitsvraag en het aanbod samen hoger zijn dan de capaciteit van het lokale net. Huishoudens en kleine bedrijven gebruiken steeds meer elektrische apparaten, zoals warmtepompen, laadpalen en zonnepanelen. Wanneer veel van deze apparaten tegelijk actief zijn, stapelen de piekmomenten zich op, wat leidt tot overbelasting van transformatoren en spanningsschommelingen. Kleinverbruikers hebben hierdoor een groot effect op de lokale netstabiliteit, terwijl hun potentieel voor slimme sturing relatief ongebruikt blijft.
Wat is netcongestie precies?
Waarom is de traditionele aanpak onvoldoende?
Hoe kan een EMS netcongestie verminderen?
Hoe werkt de slimme sturing voor kleinverbruikers?
Welke rol kunnen huishoudens spelen bij het verlichten van netcongestie?
Welke voordelen biedt vraagrespons aan consumenten?
Hoe zien toekomstige netten eruit voor kleinverbruikers?
Welke impact heeft teruglevering van zonnepanelen op het lokale net?
Hoe kan een klein bedrijf bijdragen aan het verminderen van netcongestie?
Wat zijn de financiële voordelen van slim energiebeheer bij kleinverbruikers?
Altijd startklaar
Ben je benieuwd wat we voor jouw organisatie kunnen betekenen? Neem contact op met Xemex en bespreek jouw wensen met ons team. Samen realiseren we een oplossing die jouw energie-uitdagingen aanpakt en nieuwe mogelijkheden opent.
Burgemeester Burgerslaan 40
5245 NH ’s-Hertogenbosch, Nederland
Metropoolstraat 11a
2900 Schoten; België
