Zelfconsumptie optimalisatie: bespaar slim

Wat is zelfconsumptie van energie?

Zelfconsumptie is het directe gebruik van de door jou opgewekte energie. Wanneer je zonnepanelen hebt, kan de opgewekte energie rechtstreeks gebruikt worden voor diverse apparaten, elektrische voertuigen of verwarmingssystemen. Hoe hoger je zelfconsumptie van energie, hoe minder energie je teruglevert aan het elektriciteitsnet en hoe minder je van het net afneemt.

Lage zelfconsumptie geeft netproblemen

Gemiddeld ligt het directe verbruik van zonne-energie in woningen tussen 25% – 35% op jaarbasis, afhankelijk van het aantal panelen en het verbruik. Bij bedrijven is dit percentage hoger tot ca 50%.

De zelfconsumptie is dus laag en dat verklaart het toenemende aantal problemen met het elektriciteitsnet. Alle zonnepanelen produceren immers tegelijkertijd stroom en de opname uit het net is dan beperkt. Het elektriciteitsnet kan deze productiepiek niet altijd aan en er ontstaat onbalans. Dit is ook de reden waarom de terugleververgoeding bij dynamische contracten op dat moment zo laag is (of zelfs negatief, je moet dus geld betalen terwijl je energie levert), omdat er voldoende energieaanbod is.

Hoe optimaliseer je zelfconsumptie?

Er zijn verschillende manieren om zelfconsumptie te optimaliseren; dat kan handmatig of dit laten doen door een energiebeheersysteem.

• Handmatig
  Dit is een omslachtige manier omdat je eerst moet weten of en hoeveel zonne-energie er teruggeleverd wordt aan het net, vervolgens moet je handmatig apparaten aan- of uitzetten. Dit kan een wasmachine, droger of vaatwasser zijn. Het is bijna onmogelijk om evenveel vermogen aan apparaten bij te schakelen als dat er overtollig zonnestroom is, des te meer omdat de zonnestroom constant fluctueert. Het beste om dit te automatiseren.
• Automatisch
  Hierbij wordt gemeten wanneer en hoeveel energie er teruggeleverd wordt naar het elektriciteitsnet, of dat er energie opgenomen wordt. Dat kan een slimme meter zijn of een afzonderlijke energiemeter. Bij de slimme meter wordt de P1-poort met het DSMR-protocol gebruikt om deze informatie door te geven. Bij een aparte meter is het gebruikte protocol voor de meetwaarden afhankelijk van de gekozen meter. Deze meetwaarden worden gebruikt als input voor een energiebeheerssysteem die vervolgens automatisch het vermogen van apparaten regelt, of bij- of afschakelt.

Zelfconsumptie met een thuisbatterij

Een van de beste manieren om je zelfconsumptie van zonne-energie te optimaliseren, is door het gebruik van een thuisbatterij. Als je meer energie produceert dan je op dat moment verbruikt, wordt de overtollige energie opgeslagen in de thuisbatterij. Deze opgeslagen energie kan je later weer gebruiken, bijvoorbeeld wanneer de zon niet schijnt, ’s avonds of wanneer er een piek in de vraag is.

Je kunt je zelfconsumptie hiermee aanzienlijk verhogen omdat je de opgewekte energie opslaat voor later gebruik, in plaats van deze terug te leveren aan het net tegen een lage vergoeding. Hierdoor wordt de afhankelijkheid van het net verder verminderd, vooral tijdens periodes waarin je normaal gesproken elektriciteit zou moeten kopen. Op deze manier haal je meer uit je eigen opgewekte energie én gebruik je elektriciteit op het moment dat het jou het beste uitkomt.

Met een thuisbatterij kun je je zelfconsumptie meer dan verdubbelen, tot gemiddeld 60% – 80% per jaar. Dit is echter afhankelijk van jouw stroomverbruikspatroon (overdag of ’s avonds), opbrengst van je zonnepanelen, batterijcapaciteit en seizoensinvloeden. Door het juist afstemmen van verbruiksmomenten kun je dit zelfs richting de 85 – 90% brengen, al is dat in de praktijk voornamelijk haalbaar in combinatie met slimme systemen zoals een goed energiebeheersysteem.

Gebruik van een slimme sturing

Een beste methode om je zelfconsumptie automatisch te optimaliseren is door gebruik te maken van slimme energiesturing of een energie management systeem (EMS). Deze meet realtime de energieproductie en het verbruik. Op basis van deze meetgegevens worden energie-intensieve apparaten zoals thuisbatterijen, boilers, wasmachines of laadpalen automatisch aangestuurd om gebruik te maken van de overtollige zonnestroom. Dit maximaliseert het directe verbruik van zelf opgewekte energie en minimaliseert het terugleveren aan het net.

Hoe optimaliseert EMS je zelfconsumptie?

Een EMS maakt gebruik van meerdere technologieën om de zelfconsumptie van lokaal opgewekte energie te optimaliseren. De belangrijkste zijn:

• Real-time monitoring van energieproductie en -verbruik
  Een van de belangrijkste functies van een EMS is het real-time monitoren van zowel je energieproductie als je energieverbruik. Door voortdurend te meten hoeveel energie je opgewekt met je zonnepanelen en hoeveel je tegelijkertijd verbruikt, kan het EMS snel reageren op veranderingen in de energiebalans.
• Slimme sturing bij hoge energieproductie
  Een ander krachtig hulpmiddel is de mogelijkheid om je energie-intensieve apparaten op een slimme manier aan te sturen en te regelen. Het EMS kan bijvoorbeeld bepaalde apparaten zoals thuisbatterijen, boilers en laadpalen voor het opladen van elektrische auto’s automatisch inschakelen wanneer de energieproductie hoog is en het basis energieverbruik in je huis laag. Het vermogen van deze apparaten wordt geregeld op basis van de hoeveelheid overproductie in zonnestroom. Doordat het overschot direct verbruikt wordt, verlaagt dit de afhankelijkheid van het net en zorgt ervoor dat er minder energie teruggeleverd hoeft te worden, wat de zelfconsumptie verhoogt.
• Integratie met energieopslagsystemen
  Een van de belangrijkste manieren waarop een EMS de zelfconsumptie van energie kan optimaliseren, is door integratie met energieopslagsystemen, zoals thuisbatterijen. Als er meer energie wordt geproduceerd dan er op dat moment kan worden verbruikt, kan het EMS de overtollige energie opslaan in je thuisbatterij. Deze opgeslagen energie kan later worden gebruikt, bijvoorbeeld wanneer de zon niet schijnt of wanneer er een piek in de vraag is.
• Energieoverschot: welke apparaten eerst?
  In een energie management systeem kun je meestal zelf instellen in welke volgorde apparaten moeten worden gebruikt om je overtollige zonne-energie te benutten. Zo kun je er bijvoorbeeld voor kiezen om eerst je thuisbatterij volledig op te laden, daarna de laadpaal te activeren, en pas als de auto volledig is opgeladen, je boiler van stroom te voorzien.
• Slimme prognoses en energiebalansbeheer
  Een EMS maakt gebruik van geavanceerde prognose-algoritmen om te voorspellen wanneer er pieken of dalen in energieproductie of -verbruik zullen optreden. Het systeem kan bijvoorbeeld weersvoorspellingen gebruiken om in te schatten wanneer zonnepanelen maximale energie zullen opwekken en er dus een overproductie optreedt. Hierdoor kan het EMS beslissingen nemen om energie op te slaan, apparaten in te schakelen of energie te besparen.

Een investering in slimme sturing zorgt ervoor dat je meer van je zelf opgewekte zonne-energie direct en efficiënt verbruikt, waardoor je minder afhankelijk bent van het elektriciteitsnet. Zo verdient slimme sturing zich op termijn terug via lagere energiekosten, hogere autonomie en betere benutting van je zonnepanelen.

Geld verdienen met je energie overschot

Je kunt financieel voordeel halen uit het terugleveren van je overschot aan zonne-energie aan het elektriciteitsnet op de volgende manieren:

• Salderingsregeling: als je zelf stroom opwekt en verbruikt, kun je de teruggeleverde stroom aan het net wegstrepen tegen je afname op jaarbasis, waardoor je dezelfde tarief per kWh krijgt als je betaalt.
• Vrijstelling energiebelasting over zelf opgewekte stroom: bij teruglevering betaal je geen energiebelasting over je eigen opgewekte stroom, wat indirect ook een besparing oplevert in combinatie met saldering.
• Terugleververgoeding voor overschot: deze ligt doorgaans tussen de € 0,05 en € 0,15 per kWh, afhankelijk van je leverancier en de marktomstandigheden.
• Dynamisch energiecontract: je profiteert van hoge marktprijzen bij tekorten, soms wel € 0,30 of meer per kWh als je op het juiste moment teruglevert.
• Handel via onbalansmarkt: met geavanceerde systemen of via partners kun je je overschot aanbieden op de onbalansmarkt en bij piekmomenten meer verdienen dan met standaard teruglevering.

Opmerking: de salderingsregeling en de bijbehorende vrijstelling van energiebelasting wordt vanaf 2027 afgeschaft en vervallen deze financiële mogelijkheden.